Τώρα που μιλήσαμε για την κλιματική αλλαγή, ήρθε η ώρα να συζητήσουμε για την κλιματική δικαιοσύνη.
Το λεξικό του Cambridge ορίζει την κλιματική δικαιοσύνη ως «την ιδέα ότι οι πλούσιες χώρες του κόσμου πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για την κλιματική αλλαγή και τη ζημιά που ήδη έχουν προκαλέσει και να βοηθήσουν τις φτωχότερες χώρες που δεν έχουν ευθύνη για το μεγαλύτερο μέρος του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής αλλά επηρεάζονται περισσότερο».
Η κλιματική δικαιοσύνη εμφανίστηκε ως όρος για πρώτη φορά το 1989 από τον Weiss [4] σε ένα βιβλίο για τη Διαγενεακή Δικαιοσύνη, αλλά έγινε κυρίως γνωστή τον Ιούνιο του 2002 στη Διάσκεψη Κορυφής της Γης στο Μπαλί, κατά την οποία γράφτηκαν οι Αρχές της Κλιματικής Δικαιοσύνης. Ωστόσο, ένας καθολικά αποδεκτός ορισμός δεν υπάρχει. Ένας άλλος ορισμός που συνοψίζει τι είναι η κλιματική δικαιοσύνη δηλώνει ότι «η κλιματική δικαιοσύνη βασίζεται στο γεγονός ότι οι αναπτυσσόμενες χώρες στον κόσμο που είναι και λιγότερο υπεύθυνες για τις ανθρωπογενείς αιτίες της κλιματικής αλλαγής, είναι οι πιο ευάλωτες και εκτεθειμένες στις επιπτώσεις της» [2]. Με άλλα λόγια, η κλιματική δικαιοσύνη είναι ένας τρόπος για να κατανεμηθούν οι άνισες επιπτώσεις που δημιουργούνται από την κλιματική αλλαγή. Επιπλέον, η κλιματική δικαιοσύνη συνεπάγεται ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν δίκαιη μεταχείριση χωρίς διακρίσεις [3].
Η κλιματική δικαιοσύνη αφορά πολλές διαφορετικές πτυχές: μεταξύ αναπτυσσόμενων και ανεπτυγμένων χωρών, νέων και ηλικιωμένων ή ακόμα και μεταξύ ανθρώπων που ανήκουν στην ίδια γενιά. Όλοι στη Γη θα αντιμετωπίσουν/ αντιμετωπίζουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, αλλά όχι με ίδιους ή δίκαιους τρόπους. Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) που δημοσιεύτηκε το 2022, προσδιορίζει για πρώτη φορά τον αριθμό των ανθρώπων που ζουν σε περιοχές που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή: 3,3 έως 3,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή σχεδόν ο μισός πληθυσμός του πλανήτη.
Υπέρβαση της Γης
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τι είναι η κλιματική δικαιοσύνη, σκεφτείτε το παρακάτω: διαφορετικές χώρες ζουν χρησιμοποιώντας διαφορετικές ποσότητες φυσικών πόρων. Πόση Γη χρειαζόμαστε λοιπόν; Αυτό εξαρτάται από τη χώρα για την οποία μιλάμε. Για παράδειγμα, αν ζούσαμε όλοι ως Αμερικανοί πολίτες θα χρειαζόμασταν 5,1 Γη, ενώ το να ζούμε σαν Ινδοί χρειάζεται μόλις 0,8 Γη (Εικόνα 1). Σύμφωνα με την Ημέρα Υπέρβασης της Γης «Η Ημέρα Υπέρβασης της Γης σηματοδοτεί την ημερομηνία κατά την οποία η ζήτηση της ανθρωπότητας για οικολογικούς πόρους και υπηρεσίες σε ένα δεδομένο έτος υπερβαίνει οτιδήποτε η Γη μπορεί να αναγεννήσει εκείνη τη χρονιά». Η Ημέρα Υπέρβασης Γης είναι διαφορετική για διαφορετικές χώρες. Με απλά λόγια, είναι η μέρα κατά την οποία αν όλοι οι άνθρωποι στη Γη ζούσαν σαν μια συγκεκριμένη χώρα, οι φυσικοί πόροι θα εξαντλούνταν.
Με άλλα λόγια, η Ινδία χρησιμοποιεί τους λιγότερους δυνατούς φυσικούς πόρους, χρειάζεται να επιτύχει την ίδια ανάπτυξη με τον ανεπτυγμένο κόσμο και αντιμετωπίζει πρώιμες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής (όπως παρουσιάστηκε στο Πριν από την Πλημμύρα) παρόλο που οι Ινδοί δεν έχουν συνεισφέρει τόσο πολύ στο πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής τα προηγούμενα χρόνια. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι ο τρόπος ζωής είναι ένας κρίσιμος παράγοντας που πρέπει να λαμβάνεται υπόψη όταν μιλάμε για την κλιματική αλλαγή.
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η Μοζαμβίκη, η Σομαλία, η Νιγηρία, το Αφγανιστάν και η Αϊτή χαρακτηρίζονται ως χώρες «πολύ ευάλωτες», ενώ η Ινδία, το Πακιστάν και οι Φιλιππίνες βρίσκονται σε «υψηλή ευπάθεια». Από την άλλη πλευρά, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Σουηδία (περίπου 1,8-2 δισεκατομμύρια άνθρωποι) υπολογίζονται ως χώρες με «χαμηλή» ή «πολύ χαμηλή ευπάθεια». Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι κάθε άτομο σε αυτές τις χώρες είναι εξίσου ευάλωτο.
Ιδού λοιπόν το ερώτημα της κλιματικής δικαιοσύνης: ποιες από αυτές τις χώρες που χαρακτηρίζονται ως χώρες με «πολύ υψηλή και πολύ χαμηλή ευπάθεια» είναι πιο πολύ υπεύθυνες για την κλιματική αλλαγή; Και αν κάποιες χώρες είναι πιο υπεύθυνες, είναι αυτές οι οποίες βιώνουν τις αντίστοιχες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής;
Παραδείγματα κλιματικής αδικίας
Νήσοι του Σολομώντα
Οι Νήσοι του Σολομώντα είναι ένα έθνος με 996 νησιά στον Νότιο Ειρηνικό. Η χώρα είναι μία από τις πιο ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή επειδή η πλειοψηφία του πληθυσμού ζει σε απόσταση 1,5 χιλιομέτρου από την ακτογραμμή. Τα νησιά εκτίθενται τακτικά σε ακραίες βροχοπτώσεις, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, λεύκανση κοραλλιών, κρίση επισιτιστικής ασφάλειας κ.λπ. Από τη δεκαετία του 1950, 5 από τα νησιά εξαφανίστηκαν λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας [1]. Ευτυχώς δεν ήταν κατοικήσιμα νησιά. Η κλιματική αδικία έγκειται στο γεγονός ότι οι Νήσοι του Σολομώντα δεν συγκαταλέγονται στις χώρες που συνέβαλλαν στο μεγαλύτερο ποσοστό στην κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, είναι οι πρώτοι που επωμίζονται τις συνέπειες.
Αρκτική
Η Αρκτική βιώνει την ταχύτερη θέρμανση. Συγκεκριμένα, θερμαίνεται τέσσερις φορές πιο γρήγορα από τον υπόλοιπο κόσμο σύμφωνα με τον Peter Jacobs (NASA Goddard Space Flight Center). Η έκταση του καλοκαιρινού θαλάσσιου πάγου έχει μειωθεί κατά 45% τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, επιτρέποντας αυξημένη ναυτιλιακή δραστηριότητα [5]. Όπως μπορείτε να δείτε στο βίντεο που δημιούργησε η NASA Climate Change, ο πάγος της Αρκτικής εξαφανίζεται με πρωτοφανή ρυθμό.
Τι σημαίνει αυτό και γιατί είναι σημαντικό; Πρώτα απ’ όλα, το λιώσιμο των πάγων σημαίνει αυτόματα ότι η στάθμη της θάλασσας θα ανέβει. Και όπως τονίστηκε παραπάνω, αυτό μπορεί να επιβάλει σοβαρό κίνδυνο για τους ανθρώπους που ζουν σε παράκτιες περιοχές. Δεύτερον, επειδή ο πάγος είναι λευκός, αντανακλά πίσω στο διάστημα την ηλιακή ακτινοβολία. Εάν ο πάγος λιώσει, γίνεται μαύρος, οδηγώντας σε όλο και λιγότερη ανάκλαση και περισσότερη απορρόφηση θερμότητας. Αυτό σημαίνει ότι η παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί, καθώς ο πλανήτης θα απορροφήσει περισσότερο ηλιακό φως. Τρίτον, τα τοπικά οικοσυστήματα καθώς και η επισιτιστική ασφάλεια των αυτόχθονων πληθυσμών θα τεθούν σε κίνδυνο. Και τα ερωτήματα για την κλιματική δικαιοσύνη είναι τα εξής: είναι η Αρκτική και η βιοποικιλότητά της υπεύθυνη για την κλιματική αλλαγή; Αν ναι, πώς; Και αν όχι, γιατί οι άνθρωποι δεν σέβονται τα φυσικά οικοσυστήματα; Πρέπει η περιοχή της Αρκτικής να έχει νόμιμα δικαιώματα;
Κλιματικοί πρόσφυγες
Σύμφωνα με το λεξικό του Cambridge, κλιματικός πρόσφυγας είναι «κάποιος που αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη χώρα ή την περιοχή καταγωγής του επειδή η κλιματική αλλαγή έχει καταστήσει αδύνατο για αυτόν να συνεχίσει να ζει ή να εργάζεται εκεί». Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να μετακινηθούν εντός ή εκτός της πατρίδας τους. Οι άνθρωποι μετακινούνται λόγω της κλιματικής αλλαγής (για παράδειγμα, ακραίων καιρικών φαινομένων (όπως πλημμύρες, τυφώνες, καύσωνες κ.λπ.), επισιτιστικές κρίσεις, άνοδο της στάθμης της θάλασσας κ.λπ.). Καθώς τα ακραία φαινόμενα λόγω της κλιματικής αλλαγής γίνονται πιο συχνά, οι κλιματικοί πρόσφυγες θα αυξάνονται. Σύμφωνα με την έκθεση Groundswell της Παγκόσμιας Τράπεζας «έως και 216 εκατομμύρια άνθρωποι θα μπορούσαν να μετακινηθούν εντός των χωρών τους λόγω των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής έως το 2050 σε έξι περιοχές».
Σύμφωνα με το Κέντρο Παρακολούθησης Εσωτερικών Εκτοπισμών από το 2008 έως το 2020, 318,7 εκατομμύρια πολίτες εκτοπίστηκαν από τη χώρα στην οποία ζούσαν λόγω καταστροφών (Εικόνα 2). Αυτό ισοδυναμεί με ένα άτομο που εκτοπίζεται κάθε δευτερόλεπτο (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Κοινοβουλευτικής Έρευνας).
Τροφή για σκέψη
Τώρα που εξηγήθηκε η κλιματική δικαιοσύνη, τα ερωτήματα παραμένουν…
- Πως πρέπει να κατανεμηθεί το βάρος της κλιματικής αλλαγής; Ποιος πρέπει να πληρώσει περισσότερο και γιατί; Ποιος πρέπει να αποφασίσει για αυτά τα θέματα;
- Έχουν οι αναπτυσσόμενες χώρες το δικαίωμα να επιτύχουν το ίδιο επίπεδο ανάπτυξης με τις ανεπτυγμένες χώρες; Εάν ναι, σημαίνει αυτό ότι πρέπει να μολύνουν το περιβάλλον όσο το μόλυναν οι ανεπτυγμένες χώρες τα τελευταία 50 χρόνια;
- Ποιες χώρες έχουν ωφεληθεί περισσότερο από τη χρήση ορυκτών καυσίμων; Είναι αυτές οι ίδιες χώρες που θα επηρεαστούν περισσότερο από την κλιματική αλλαγή;
- Γιατί η δικαιοσύνη θεωρείται κεντρικό ζήτημα για την αντιμετώπιση του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής;
- Είναι σωστό οι άνθρωποι να προκαλούν εν γνώσει τους την εξαφάνιση ενός είδους προς διευκόλυνση της ανθρωπότητας;
Κανένα μικρό ή αγέννητο παιδί δεν ευθύνεται για την κλιματική αλλαγή, και ωστόσο η ικανότητά του να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της αύξησης της θερμοκρασίας εξαρτάται από τη δράση που λαμβάνουμε τώρα.
Πηγές
[1] Albert, S., Leon, J. X., Grinham, A. R., Church, J. A., Gibbes, B. R., & Woodroffe, C. D. (2016). Interactions between sea-level rise and wave exposure on reef island dynamics in the Solomon Islands. Environmental Research Letters, 11(5), 054011.
[2] Robinson, M., & Miller, A. (2009). Expanding global cooperation on climate justice. London: Brettonwoods Project.
[3] Sampford, C., & Zifcak, S. (2016). Rethinking international law and justice. Routledge.
[4] Schlosberg, D., & Collins, L. B. (2014). From environmental to climate justice: climate change and the discourse of environmental justice. Wiley Interdisciplinary Reviews: Climate Change, 5(3), 359-374.
[5] Vincent, W. F. (2020). Arctic climate change: Local impacts, global consequences, and policy implications. In The Palgrave handbook of Arctic policy and politics (pp. 507-526). Palgrave Macmillan, Cham.